ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ

Μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό επιστρέφουν πάλι ξένοι επισκέπτες στην Παραµυθιά, και βρίσκουν µία πόλη να προσπαθεί και να καταφέρει να ανασυνταχθεί από την σκλαβιά.

«Στην πόλη της Παραµυθιάς, νωρίτερα ονοµαζόµενη από τους τούρκους Αιδονάτ (Άγιος Δονάτος, 240µ υψόµετρο ) ανεβαίνουν κλιµακωτά τα καλντερίµια, και τα σοκάκια του γεµάτα από κόσµο παζαριού είναι ανώµαλα στενά στριφογυριστά και κατασκευασµένα από πέτρες. Από τις δύο πλευρές των δρόµων υπάρχουν σπίτια και αρκετοί κήποι διασκορπισµένοι µια στην πρόσοψ,η την άλλη σε σκιερούς γκρεµούς. Ενδιάµεσα προεξέχουν λεπτοί µιναρέδες. Πάνω από την πόλη είναι θρονιασµένο ένα µεγαλόπρεπο κάστρο. Στο πρανές κάτω από την πόλη εκτείνεται ένας ελαιώνας. Η πόλη, πρωτεύουσα µιας επαρχίας, αριθµούσε το 1928 2300 κατοίκους (όλη η επαρχία αριθµούσε 15688 κατοίκους). Στη θρησκεία όπως και στη γλώσσα ο κόσµος ήταν χωρισµένος σε δύο µέρη.1

Το 1930 επισκέπτεται ο Άγγλος αρχαιολόγος Νικ Χάµοντ την Ήπειρο και την Παραµυθιά. Στο γράµµα του προς τη σκωτσέζα γυναίκα του Μαργαρίτα στις 22 Ιουλίου 1939 περιγράφει στις αναµνήσεις του τους στενούς δρόµους, τα τραγούδια και τα πολύχρωµα φορέµατα των όµορφων γυναικών αυτής της περιοχής2. Όµως η αλλαγή για τα δυστυχισµένα χρόνια είχε είδη ξεκινήσει.

Greek newspaper announcing the war

Ο Ιταλός φασίστας ηγέτης Μουσολίνι απαιτεί να έχει στρατιωτικές βάσεις σε ελληνικά εδάφη. Μετά το απότοµο «Όχι» του πρωθυπουργού Μεταξά ξεκινά η

ιταλική επίθεση µε 87000 στρατιώτες χωρίς προειδοποίηση εναντίων της Ελλάδας, και φθάνουν ακολουθώντας της ακτές ως τον ποταµό Καλαµά, ανατολικά ως τη Σαµαρίνα. Συγχρόνως βοµβαρδίζουν µε αεροπλάνα την Κέρκυρα, Λάρισα, και την Θεσσαλονίκη µε απώλειες αρκετούς αµάχους. Η οργή της Ελλάδος είναι εµφανέστατη.

Από τους πρώτους κινητοποιούνται οι Ηπειρώτες και προβάλλουν αποφασιστική αντίδραση .Ενώ οι γυναίκες µε τροµερή καταπόνηση και στερήσεις φροντίζουν τον εφοδιασµό των µαχητών οι Ελληνικές δυνάµεις φράζουν το δρόµο των Ιταλών στρατιωτών στα βουνά της Πίνδου.

« ΟΙ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡ ΤΕΣ»

αποδεκατίζουν ολόκληρες µεραρχίες, συλλαµβάνουν πολυάριθµους αιχµαλώτους και µετατρέπουν την επίθεση των Ιταλών σε άτακτη φυγή.

Οι ελεύθερες χώρες γιορτάζουν αυτή τη νίκη σαν αχτίδα φωτός σε σκοτεινές εποχές.Ο ελληνικός στρατός µε αναπτερωµένο ηθικό µετά τις πρώτες επιτυχίες τρέπει σε φυγή τους ιταλούς µέχρι την Αλβανία.
Η χιτλερική Γερµανία βλέπει την απώλεια γοήτρου του σύµµαχου Μουσολίνι µε ανησυχία

.Για να σώσει το γόητρο αλλά και για να επωφεληθεί από τις αλλαγές στα βαλκάνια προωθεί στρατιωτικές δυνάµεις µέσω της Ρουµανίας στη Βουλγαρία.Η τελευταία προσχωρεί στις δυνάµεις του άξονα ( Γερµανία,Ιταλία,Ιαπωνία ). Η Ελλάδα ανησηχεί.

Και όπως θα επακολουθήσει,οι φόβοι της θα βγουν αληθινοί.

Στης 9 Μαρτίου 1941 ξεκινά ο Μουσολίνι µία µεγάλη επίθεση εναντίον των Ελλήνων στην Αλβανία η οποία και πάλι αποκρούεται επιτυχώς από τα ελληνικά στρατεύµατα. Για να διαφυλάξει την τιµή του συµµάχου του, εισέρχεται πλέον και ο Χίτλερ µε τα στρατεύµατά του στο πεδίο της µάχης.

German soldiers raising the German War Flag over the Acropolis. It would be taken down by Manolis Glezos and Apostolos Santas in one of the first acts of resistance.

ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΠΙΤΙΘΕΝΤΑΙ

Γερµανικές µεραρχίες επιτίθενται χωρίς προειδοποίηση στην Ελλάδα στις 6 Απριλίου 1941 από τα Βουλγαρικά σύνορα. Ήδη από την 17η Απριλίου τα Ελληνικά στρατεύµατα στην Αλβανία αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Στις 27 Απριλίου πέφτει η Αθήνα, στις 30 Απριλίου τα Γερµανικά στρατεύµατα βρίσκονται στη νότια άκρη της Πελοποννήσου. Οι Γερµανοί µοιράζονται την Ελλάδα, για τέσσερα χρόνια µε τους Ιταλούς και τους Βούλγαρους. Οι Ιταλοί αναλαµβάνουν τη διοίκηση της Ηπείρου.

Η αντίσταση των Ελλήνων ανταρτών στα βουνά της Ηπείρου θα είναι αιµατηρή. Οι περισσότεροι αντάρτες πολεµούν στις γραµµές του αριστερού ΕΑΜ το οποίο ιδρύθηκε την 27η Σεπτεµβρίου και µέχρι τον Νοέµβριο του 1944 είχε στις τάξεις του περίπου 1,6 εκατοµµύρια Έλληνες. Με περίπου 7 εκατοµµύρια Ελληνικού πληθυσµού τότε, το ΕΑΜ υπήρξε η µεγαλύτερη οργάνωση στην ελληνική ιστορία.

ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΘΗΡΟΩΔΙΑ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΟΡΙΑ

Η ναζιστική Γερµανία εντείνει γι’ αυτό το λόγο τον πόλεµο ακόµα περισσότερο. Την 16η Σεπτεµβρίου 1941 ο Χίτλερ αποφασίζει να καταπνίξει κτηνωδώς το αντιστασιακό κίνηµα και «σε ολόκληρη τη χώρα να επανέλθει η τάξη µε τα αυστηρότερα µέσα» 1. Την ίδια ηµέρα ο αρχηγός της ανώτατης διοίκησης του Γερµανικού Στρατού, Κeitel, εκδίδει κατευθυντήριες γραµµές για την εκτέλεση των διαταγών του Φύρερ.
Εξηγεί:

«Κάθε περιστατικό αντίστασης ενάντια στις Γερµανικές δυνάµεις κατοχής πρέπει να καταλήγει σε κοµµουνιστικές αιτίες. Και στη συνέχεια : για να καταπνίξουµε τις ραδιουργίες στη ρίζα τους, να χρησιµοποιηθούν άµεσα µε την πρώτη αφορµή τα αυστηρότερα µέσα για να
(…) προλάβουµε την περαιτέρω επέκτασή τους. Ταυτόχρονα πρέπει να θεωρηθεί ότι στις κατακτηµένες χώρες µια ανθρώπινη ζωή πολλές φορές δεν έχει αξία και µια τροµοκρατική πράξη µπορεί να προληφθεί µόνο µέσω ασυνήθιστης σκληρότητας. Ο εξιλασµός για τη ζωή ενός Γερµανού στρατιώτη πρέπει να αντιστοιχεί σε αυτές τις περιπτώσεις στην αναλογία θανατικής ποινής 50 – 100 κοµµουνιστών . Ο τρόπος της εκτέλεσης πρέπει να ενισχύει ακόµη περισσότερο την αποτελεσµατικότητα των αντιποίνων.

ΤΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΤΟΥ HITLER

Η πίεση αυξάνεται διαρκώς. Το διάταγµα Νο 47 του Χίτλερ από την 28η Δεκεµβρίου 1942 δείχνει σαν κύριο καθήκον του ανώτατου διοικητή των νοτιοανατολικών περιοχών την «οριστική ειρήνευση της ενδοχώρας και την εξόντωση µε κάθε τρόπο των αντιστασιακών και των συµµοριτών»3. Δεν επιτρέπεται να επιβάλλεται κανένας περιορισµός στις γερµανικές
δυνάµεις σχετικά µε την θανάτωση ανθρώπων και την καταστροφή περιουσίων, όλοι οι στρατιώτες θα πρέπει να εξασφαλίσουν την έννοµη τάξη και εκείνοι που δεν θα ακολουθήσουν τις διαταγές θα χαρακτηριστούν ως «προδότες του γερµανικού λαού». Η σκληρότητα αυτής της διαταγής θα επισηµανθεί από τον διοικητή του γερµανικού
στρατού, Γιοντλ. Αυτός διασφάλισε, ότι µετά από αυτές τις διαταγές οι στρατιώτες µπορούσαν ακόµα και µε γυναίκες και παιδιά να καάνουν ό,τι θέλουν: «πράξτε ότι θέλετε: σας επιτρέπεται να τους Georgios Loukas Papadopoulos, Paramythia
κρεµάσετε ανάποδα ή τεµαχισµένα».1

A member of the Security Battalions stands near an executed man.

Αυτές οι εντολές εν λευκώ θα πραγµατοποιηθούν ακόµα και εδώ. Γι’ αυτό την 7η Ιουλίου 1943 θα εκδοθεί η ακόλουθη διαταγή: «όλες οι
τοποθεσίες που µπορούν να χρησιµεύσουν στους συµµορίτες ως καταφύγια πρέπει να καταστραφούν, ο ανδρικός πληθυσµός ο οποίος δεν έχει σκοτωθεί λόγω της συµµετοχής του στον πόλεµο ή λόγω της υποστήριξης του στους συµµορίτες, άµεσα να συλληφθεί και να φυλακιστεί. Σε περιπτώσεις δολιοφθορών ο πληθυσµός να αντιµετωπίσει τροµερά αντίποινα.»2

ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΧΩΡΙΑ ΠΥΡΠΟΛΟΥΝΤΑΙ ΚΑΙ ΚΑΤΕΔΑΦΙΖΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ

Πολλά χωριά πυρπολούνται από τους Γερµανούς και τους Ιταλούς και κατεδαφίζονται. Φτώχεια και κακουχία επικρατούν παντού. Η τραγικότερη εποχή από την ίδρυση του Ελληνικού κράτους, τα χρόνια του διωγµού και της καταστροφής έχει αρχίσει. Οι κατακτητές απαιτούν για την διατροφή τους 3 εκατοµµύρια δραχµές το µήνα, κλείνουν σχολεία και εκκλησίες, κατάσχουν και λεηλατούν , µεταφέρουν 70.000 Έλληνες Εβραίους σε στρατόπεδα εξόντωσης, φυλακίζουν και εκτελούν.3 Έχει καταγραφεί ένας µεγάλος αριθµός από απάνθρωπα εγκλήµατα. Με πρόφαση την καταστολή της αντίστασης θανατώνονται π.χ. στις περιοχές Δράµα, Δοξάτο και Καβάλα στις 29 Σεπτεµβρίου 1941 περίπου 15.000 Έλληνες .

Στις 16 Αυγούστου 1943 καταδροµείς της ορεινής µεραρχίας καταστρέφουν το χωριό Κοµµένο στην Ήπειρο και σκοτώνουν 317 κατοίκους κάθε ηλικίας και των δύο φύλων µε απερίγραπτα βάναυσο τρόπο. Λίγο αργότερα Γερµανοί εκτελεστές σκοτώνουν 49 ακόµα ανθρώπους την 29η Σεπτεµβρίου στην Παραµυθιά. Καλάβρυτα την 13η Δεκεµβρίου 1943, Δίστοµο την 10η Ιουνίου 1944, Καρακόλιθος την 24η Απριλίου του 1944 και , και …!

Μoναδικές περιπτώσεις; Όχι!

Ακόµη και ο συνεργαζόµενος µε τις δυνάµεις κατοχής πρωθυπουργός Ράλλης τονίζει σε µια επιστολή του προς τον Γερµανό στρατιωτικό διοικητή ότι αν µε πρόσχηµα τις πράξεις των ανταρτών πραγµατοποιηθούν αντίποινα, «η καταστροφή της Ελλάδας» είναι προδιαγεγραµµένη. Μόνο τον Οκτώβρη 1943 δολοφονήθηκαν πάνω από 1000 Έλληνες στην Ήπειρο. Από την επέλαση του γερµανικού στρατού σε αυτή τη σχετικά µικρή περιοχή. Τον Ιούλιο του 1943 καταστράφηκαν περισσότερα από 100 χωριά.4

Στις 8 Σεπτεµβρίου η Ιταλία αποσύρεται από την πολεµική Συµµαχία. Στα τέλη του 1943 η γερµανική ηγεσία είχε κατανοήσει ότι η ισχύς των όπλων από µόνη της δεν αρκεί για να εξοντώσει την ελληνική αντιστασιακή δράση. Αποφασίζει να χρησιµοποιήσει πολιτικά µέσα και τη βοήθεια ελληνικών οµάδων. Με µία διαταγή για «ενιαία διοίκηση του αγώνα ενάντια

στον κοµµουνισµό στα νοτιοανατολικά»1 ο Χίτλερ φυτεύει τις ρίζες του επερχόµενου εµφυλίου στα Ελληνικά εδάφη. Αυτές οι αντικοµµουνιστικές δυνάµεις έπρεπε να οργανωθούν, ώστε η παρεµβολή ενάντια στους αντάρτες να καθοδηγείται πολιτικά, η καθοδήγηση του πληθυσµού «να γίνεται από την αντικοµουνιστική δράση» και να έχουν επιρροή στα αντίποινα. Επιπλέον µπορεί η Γερµανική διοίκηση να στηριχθεί σε τµήµατα της υψηλής Ελληνικής κοινωνίας. Ακόµα και αυτό έχει ως αποτέλεσµα να κινητοποιηθούν αντικοµουνιστικές (εθνικές) αντιστασιακές οµάδες να σταµατήσουν τον µέχρι τώρα αγώνα τους ενάντια στον κατακτητή και να επιτεθούν στους Έλληνες κοµµουνιστές. Από την ενδυνάµωση τέτοιων σχισµάτων οι εξουσιαστές εξασφαλίζουν εγγυήσεις για επιβίωσή τους. «Εχθροί του κοµµουνισµού» τώρα πλέον «δεν πρέπει να τιµωρούνται»2. Ένα µεγάλο κοµµάτι του ελληνικού λαού δεν έχει πλέον δικαιώµατα. Το κυνήγι του κοµµουνισµού παίρνει το δρόµο του. Οι Γερµανοί αξιωµατικοί αποφάσιζαν ποιες περιοχές θα ταξινοµηθούν ως «εµπόλεµη ζώνη» ή εξίσου το ίδιο ως «µολυσµένες από αντάρτες». Συνάµα θα ερµηνευτεί διασταλτικά ο όρος «κοµµουνιστική περιοχή»3 και εκεί θα ασκηθεί ανελέητη βία.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΠΛΗΣΙΑΖΕΙ

A young woman weeps during the deportation of the Jews of Ioannina on March 25, 1944. Almost all of the people deported were murdered on or shortly after April 11, 1944, when the train carrying them reached Auschwitz-Birkenau.

Το τέλος της γερµανικής κατοχής πλησιάζει παρά την υπεροπλία. Σε µια µοναδική για τον 2ο Παγκόσµιο πόλεµο συνθήκη οι Γερµανοί και οι Βρετανοί συµφωνούν για την ανεµπόδιστη υποχώρηση των Χιτλερικών στρατευµάτων και την άµεση επακόλουθη προέλαση των Βρετανικών στρατευµάτων. Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ προσπαθούν να εµποδίσουν την συµφωνία. Μετά από σκληρές συµπλοκές κατά την υποχώρησή τους οι τελευταίοι εξαντληµένοι Γερµανοί εγκαταλείπουν την ενωµένη Ελλάδα τη νύχτα της 2ας προς 3ης Νοεµβρίου 1944 µε κατεύθυνση τη Γιουγκοσλαβία. Στις 18 Οκτώβρη 1944 µπαίνει στο λιµάνι του Πειραιά το θωρηκτό Αβέρωφ κάτω από τους επευφηµίες των Ελλήνων, και σηµατοδοτεί προσωρινά το τέλος της θλίψης και των παθών των Ελλήνων και κατ’ επέκταση των Ηπειρωτών από τον 2ο Παγκόσµιο πόλεµο. Στην Ακρόπολη κυµατίζει πάλι η σηµαία των Ελλήνων. Στον ίλιγγο της απελευθέρωσης αναµιγνύεται η πικρή ανάµνηση στα θύµατα του πολέµου και της κατοχής, και έρχονται ανησυχητικά προαισθήµατα. Η µανία του στρατού κατοχής οδήγησε σε ένα υψηλό τίµηµα αίµατος, ενώ ο εµφύλιος πόλεµος στο εσωτερικό µαίνεται ακόµη.

ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΘΗΡΟΩΔΙΑΣ ΕΙΝΑ ΑΠΑΡΙΘΜΑ

16.000 νεκροί, 70.000 εκτελεσµένοι, 300.000 τα θύµατα της πείνας, 1.700 χωριά παραδόθηκαν στις φλόγες. Μόνο οι απαιτήσεις των κατακτητών για τη διατροφή τους και µαζί ο χειµώνας της πείνας 1941/1942 κόστισαν τη ζωή σε 100.000 ανθρώπους.4 50% της βιοµηχανίας και των εµπορικών επιχειρήσεων , 75% των σιδηροδροµικών και οδικών δικτύων , 73% του εµπορικού στόλου όπως και 408.000 κατοικίες καταστράφηκαν, ¼ των Ελληνικών δασών κάηκε και ερήµωσε το 60% των καλλιεργούµενων εκτάσεων και της αγροτικής οικονοµίας.5 Για την Θεσπρωτία και την Παραµυθιά εκπληρώνεται στο τέλος του πολέµου η προφητεία του Αγίου Κοσµά. Είχε προφητεύσει στους συµπολίτες του ότι στο τέλος τη τουρκικής κατοχής, ένα τρίτο θα φύγει ένα τρίτο θα πεθάνει και ένα τρίτο θα βαπτιστεί.

Οι 18.000 Τουρκοτσάµηδες εγκαταλείπουν µε όλο το νοικοκυριό τα σπίτια τους και δραπετεύουν µέσω του Καλαµά προς τη σηµερινή Αλβανία.6 Ακόµη και από την Παραµυθιά φεύγουν ή διώχνονται όλοι οι Μουσουλµάνοι Τσάµηδες7. Η υποτίµηση της Ελληνικής δραχµής, παρόλη την χαρά για την επανακτισµένη ελευθερία, έκανε τη ζωή των επιζώντων δύσκολη. Την εποχή της Ιταλικής εισβολής κόστιζαν 1 ½ κιλό ψωµί 10 δραχµές , 1 ½ κιλό τυρί 60 δραχµές και είχαν εκτιναχθεί µέχρι την αναχώρηση των Γερµανών τον Οκτώβριο 1944 στα 34 εκατοµµύρια και 1,16 δισεκατοµµύρια αντίστοιχα.